Harita - Burnley

Burnley, Birleşik Krallık'ta İngiltere'nin Kuzey Batı bölgesinde birinci seviyede yerel idare olan Lancashire Kontluğu ve ikinci seviyede yerel idare olan Burnley (borough) sınırları içinde bulunan yerleşim merkezidir. Burnley Lancashire Kontluğu'na bağlı ikinci seviyede "metropolitan olmayan bölge" statülü yerel idare Burnley (borough)'un merkez şehridir.

Burnley kenti ismi "Brun Lea" "Brun Irmağı kenarındaki mera"'dan türetilmiştir. Bu kentin ismi değişik zamanlarda bu isim değişik şekillerde yazılmıştır: 1241 - Bronley; 1251 - Brunley ve 1294 - Brummleye.

Kentin etrafında bulunan kırlarda taş devrinden kalma aygıtlar, çekiç vurucular; sivri ve kesici aletler ve baltalar bulunmuştur. Ayrıca bu dönemden kalma sınırları dikili menhir taşları ile belirtilmiş "taştan daireler" ve tepe koruma mevkileri de bulunmaktadır. Günümüzde tepe zirvelerini bağlayan patikalar hâlinde bulunan (Modern-day Back Lane, Sump Hall Lane ve Noggarth Road) Romalıların Britanya'yı işgalinden önceki Britanyalıların (özellikle Brigates kabilesinin) kullandığı "Ridgeway (Zirveler Yolu)" adlı yolun güzergahında idiler. Brunley'de hiçbir antik Romalı yerleşkesinin arkeolojik izi bulunmamaktadır. Ama günümüzdeki kent merkezinden Ribchester'e bağlayan bir Romalı yolu geçtiği kabul edilmektedir. Romalıların Britanya'dan ayrıldıktan sonra kent ve bölgesi "Northhumbria" krallığı bölgesi içine girmiştir. 7. yy. başlarında Angluslar tarafından yerleşilen bir küçük çiftlik köyü olmuştur. 11. yy. Norman işgalinden çok sonraya kadar bu yerleşke hakkında elde bir belge bulunmamaktadır. Eldeki ilk yazılı belge 1124'te yerleşkede bulunan kilisenin Pontefract Manastırı keşişlerine bağlandığını bildirmektedir. 1290'da hazırlanan bir belge ise bu çiftlik yerleşkesinde bir su değirmeni kurulduğuna işaret etmektedir. 1294'te yerleşkede bir pazar kurulması için ve 1296'da bir ham kumaş temizleme tesisi kurulması için yazılı beratlar verilmiştir. Bu sırada yerleşke "Clithroe Malikanesi"ne bağlı alan ve içinde 50 kadar hane aile bulunan bir yerleşke olmuştu. Bu dönemden kentte sadece 1250'de dikilen çarşı için bir taştan istavroz "Market Cross" kalmıştır. Bu günümüzde Burnley College ekinin bahçesinde bulunmaktadır.

Bundan sonraki üç yüzyıl içinde Burnley nüfusu 1550'de 1200 kişiye kadar büyümüştür. Şehrin merkezi semt kilisesi olan St Peter Kilisesi etrafında bulunan (günümüzde "Top o'th' Town (Kasabanın Başı)" adı verilen) semtte idi. Sonra kentin zenginleri kent merkezinde (Gawthorpe Hall ve Towneley Hall adlı) büyük binalar yaptırdılar. 1542'de St Peters Kilisesi yeniden yapıldı. 1529'da Burnley Grammar School adlı bir okul açıldı. Böylece Burnley İngiltere'de küçük bir pazar şehri olarak gelişti. 17. yüzyılda yünlü tekstil dokumacılık atölyeleri kurulduğu bilinmektedir. Kentin merkezi yine de St Peters Kilisesi etrafı idi. 18. yüzyılı sonunda şehrin açık hava pazarı ve hali günümüzdeki Manchester Road mevkiine taşınmasına kadar bu mevkii merkez niteliğini korudu.

18. yüzyılın ortalarında itibaren yün dokumacılık pamuklu dokumacılığa dönüştü. Şehrin ilk dokuma fabrikaları su ile işleyen değirmenlerde iplik bükümü yapımı içindi ve Brun Nehri ile Calder Nehri'nin birleşme mevkilerinde nehir kenarlarında kurulmuştu. Şehre ilk paralı şose yol Blackburn ile Colne kentlerini bağlayan yol olup Burnley bu yol üzerinde bir mola menzili olmuştu. 19. yüzyılın başında Burnley bir yaylı araba yolları merkezi oldu ve kentten Blackburn, Skipton ve Manchester'a düzenli yaylı araba seferleri yapılmaya başlandı. 18. yüzyılda kömür madenciliği birden gelişti. 1800 yılında sadece kentin merkezinde bir düzineden çok sayıda derin kömür madeni ocağı bulunmakta idi. 1796'da "Leeds ve Liverpool Kanalı" açılıp Burnley'in bu kanal üzerinde bir menzil olması ve nakliyatın birden çok ucuzlaması şehirdeki sanayileri hızla geliştirip nüfusunu birden yükseltti. Kentte 12 kadar yeni dokuma fabrikası kuruldu; yeni demirhaneler ve dökme demirden yapılı eşyalar yapımı fabrikaları kuruldu. Elde edilen demirden yapı elemanları yapımı; metalden tekstil makineleri yapımı için kullanılmaya başlandı. Burnley dünyada başta gelen metalden tekstil dokuma makineleri tasarım ve yapım merkezi hâline geçti.

1824'te yerel bir bankanın iflas etmesi Burnley'e büyük zarar verdi. Kentin en büyük tekstil ve tekstil makineleri fabrikaları kapandı. O sırada yazın çok kurak geçmesi ile Burnley bir işsizlik, açlık ve sefalet merkezi hâline geldi.

1830'da kent kendini topladı ve istimin kullanılması ile kentte makine dokumacılığı gelişti. 1830'da kentin dokuma fabrikalarında 30'dan çok sayıda istim makinesi bulunmakta idi.

1840'lı yıllarda İrlanda'da ortaya çıkan Büyük Kıtlık kente çok sayıda İrlandalı ıssız ve işçi göçmenin gelmesine neden oldu.

1848'de Burnley'e ilk demiryolu açıldı. Bu, İngiltere'nin hızla gelişmekte olan demiryolları şebekesine bağlanma için "Lancashire Railways Co." şirketinin kenti Acrington kentine bağlayan bir demiryolu hattını açması ile oldu. Böylece Burnley İngiltere'nin her yanına erişebilen ucuz ve düzenli nakliyat sistemine bağlanmış oldu. Bu kentin ekonomisine yeni bir kamçı şekline geçti. Kentin nüfusu 1851'de 21.000'i aşmıştı. Fakat 1861-1865'te Amerikan İç Savaşı'nde kuzeyin güney limanlarını blokaj etmesi dokuma sanayiinin ana ham maddesi olan pamuğun Amerika'dan gelmesini önledi ve bu kenti tekrar bir buhrana soktu. Ama bundan sonra dokumacılık hemen kendini topladı. 1866'da Burnley dünyada en yüksek pamuklu bez imalat merkezi hâline geldi. Burnley'de bulunan pamuklu dokuma tezgâhı sayısı dünyada en yüksek sayıda oldu.

Burnley yerel idaresi kentin su, gaz ve elektrik ihtiyaçlarını karşılayan yerel idarelerin başına geçti. 1891'de kente ilk defa kömür yakarak elektrik üreten elektrik santralı yapılıp hizmete açıldı.